15.Aro Garaikide.6maila

ARO GARAIKIDEA

1. XIX. MENDEA

1.1  Independentzia gerraren hasiera

-1807à Frantzia--- Espaina (Ituna)

o    Frantziarrek Portugal konkistatu nahi zuten.

o    Espainiarrek bidea utzi zioten

o    Espainiako lurraldeak konkistatu.

-1808à Aranjuezeko matxinadaà Karlos IVa bere semearengan abdikatu zuen (Fernando VII)

- Napoleon egoeraz baliatuzà Bere anaia Josef Bonaparte Espainiako erregea izendatu zuen

- Madrilgo herritarrek ez zuten nahià 1808 maiatzak 2an independentzia gerraren hasiera.

1.2 Independentzia gerraren bilakaera

-          Gerra zibila izan zen:

-          Bi taldek borrokatu zuten:

o   Abertzaleak (Fernando VII)

§  Absolutistak (Botere osoa erregearen esku)

§  Liberalak (Konstituzioa nahi zuten, erregearen boterea mugatzeko)

o   Frantsestuak (Errege frantsesa nahi zuten)

-          1812à Lehengo konstituzioaà Eskubideak herritarrei

-          1814à Gerraren bukaeraà Fernando VII errege.

1.3 Fernando VII.aren erregealdia

- Errege absolutista izan nahi zuenà Konstituzioa kendu zuen

- Liberalak haserretu ziren eta altxamendu militarrak egin zituzten

- Honetaz gain Amerikako kolonien independentzia gertatu zenà 1824an bakarrik Kuba

1.4 Elisabet II. Garaia

- Monarkia konstituzionala ezarri zuen

- 1833an konstituzio berri bat

- Bi talde:

-          Moderatuak (erregearen boterea indartu nahi zuten)

-          Progresistak (konstituzioa nahi zuten)

-Altxamenduak eta matxinadak egon zirenà Erregina konporatu zuten.

1.5 XIX. mendearen bukaera

- Amadeo de Savoia erregeaà Atzerritarra zenà Porrota

- I errepublikaà Erregea kendu zuten eta horren ordez, presidentea ezarri zutenà Porrota

- 1874à Borboitarrak  tronuraà Alfonso XII

2. Franco de Riveraren diktaduratik Franco de Riveraren diktadurara

2.1 Primo de Riveraren diktadura (1923-1930)

-          1902anà Alfonso XIIIa tronua hartu zuen.

o   Kuba eta Filipinak galdu zituen

o   Marokoko gerran porrota

o   …

o   Ezinegona

-          1923à Egoeraz baliatutaà Primo de Riverak estatu kolpea eman zuen

o   Diktadura ezarri zuen

o   Konstituzioa kendu zuen

o   Erregeari boterea kendu zion

-          1930à Dimititu zuenà Diktadura bukatu zen

2.2 Bigarren errepublikan

- 1931anà Udal hauteskundeak à  2. Errepublikaà Alfonso XIII ihes egin zuen.

- Erreforma ugari egon ziren

- Konstituzio berria egin zuten

-….

- Gatazkak sortu ziren denak ez baitzeuden erreformekin ados

2.3 Gerra zibila (1936- 1939)

-          1936à Franco estatu kolpea eman zuenà Gerra zibilaren hasiera

-          Bi taldek borrokatu zuten:

o   Errepublikanoak (Errepublika nahi zuten)

o   Talde matxinoak (nazional) (Francoren alde)

§  Lurralde asko konkistatu zituzten

·         Bartzelona

·         Madril

·         Valentzia

·         Kartagena

·         Alikante

-          Francoren garaipena

-          1939an gerra bukatu zen.

2.4 Francoren diktadura

- 1939anà - Francok konstituzioa kendu zuen eta bere legeak ezarri zituen.

                   - Alderdi politiko bakarra ezarri zuen.

                   - Sindikatu bakarra ezarri zuen

- Errepublikanoek errepresio gogorra jasan zuten.

- Hasierako urteakà Gogorrak izan zirenà Nazioartean bakartua egon zen, beste herrialdeko erlazioak puskatu zituztenà Pobretu

- 1950tik aurreraà Bizi baldintzak hobetu ziren eta kanpoko harremanak hobetu ziren.

- 1975à Franco hil zen eta diktadura bukatu.

3. Transizioa eta demokrazia (1975- 1982)

3.1 Hautoeskunde demokratikoetarantz

- 1975à Joan Karlos I erregea (demokrazia ezarri nahi zuen)

- 1977anà Erregeak Adolfo Suarez presidente izendatu zuenà erreformak egin zituen eta hauteskunde demokratikoak egin zituen (1936tik ez ziren egon) eta honetaz gain sindikatuak eta alderdi politikoak baimendu zituen.

- UCD-k irabazi zituen hautoeskundeak

- Transizio garaiaà Hasieran tentsioa, arazo ekonomikoak, atentatu terroristak, grebak…

3.2 1978ko konstituzioa

- Monarkia parlamentarioa ezarri zen

- Eskubideak herritarrei

- Autonomia erkidegotan antolatzeko eskubidea

-…..

- Herritarrek onartu zuten.

3.3 Demokraziaren sendotzea

-1979an hautoeskundeak egin zirenà UCD garaile

- Adolfo Suarez-ek dimititu zuenà Calvo Sotelok estatu kolpea eman nahi zuenà Porrotaà Herritarren babesik ez eta erregeak demokraziaren aldeko joera zuelako.

- 1982à Hauteskundeakà PSOE garaile (Felipe Gonzalez)à Transizioa bukatu eta demokrazia ezarri zen.

3.4 Demokraziako gobernuak

-          1982- 1996à PSOE (Felipe Gonzalez)à erreforma politiko, sozial eta ekonomikoà 1986ean EBean sartu.

-          1996- 2004à PP (Jose María Aznar)à egonkortasun ekonomikoa eta 2002an euroa.

-          2004- 2011à PSOE (Jose Luis Rodriguez Zapateroà Atentatu terrorista Madrilen( Islam) egun batzuk lehenago

-          2011à PP (Rajoy)

4. XIX. Mendeko bizimodua

4.1 Gizartea

-Gizarte klaseak:

-          Goiko klasea:

o   Aristokratak (Nobleak)à Eskubideak galdu zituzten baina lur eremu handien jabeak ziren.

o   Burgesakà fabriken jabeak, merkatari handiak, bankariak…

-          Erdiko klaseaà Merkatari txikiak, enpresa txikiak, lanbideen kideak (medikuak,  abokatuak…), lur jabe txikiak

-          Herri xeheaà Baliabide ekonomiko gutxi (nekazariak, fabriketako langileak, mirabeak, eskaleak

-  Fabriketako langileen baldintzak oso txarrak zirenà 12 ordu gorako kontratuak, soldata baxua…) Sindikatuak sortu zituzten baldintzak hobetzeko (UGT, CNT…)

4.2 Industria iraultza

-          Trenbidea

-          Fabrika handiak

o   Ehungintza (ehungailu mekanikoak)

o   Siderurgia (Labeak)

-          Energia iturri berriak (Kimika industria)

o   Elektrizitatea

o   Petrolioa

-          Finantza erakundeak

4.3 Artea

-          Arkitektura: Gaudíà Modernista

-          Pinturaà Estilo inpresionista